Η Σλαβική μυθολογία και θρησκεία αποτελείται από μύθους και ιστορίες που αναπτύχθηκαν για περισσότερο από 3.000 χρόνια, ενώ έχει πολλά κοινά στοιχεία με τις υπόλοιπες θρησκείες που προέρχονται από την Πρωτο-Ινδοευρωπαϊκή θρησκεία.
Αντίθετα με την ελληνική ή την αιγυπτιακή μυθολογία, δεν υπάρχουν πρωταρχικές πηγές για τη μελέτη της Σλαβικής μυθολογίας. Παρά τις κάποιες αμφισβητούμενες θεωρίες, όπως το βιβλίο του Βέλες, δεν αποδεικνύεται ότι οι Σλάβοι είχαν κάποιο σύστημα γραφής προτού εκχριστιανιστούν. Αυτό οδηγεί στο συμπέρασμα πως όλες οι θρησκευτικές δοξασίες και παραδόσεις πέρασαν προφορικά από γενιά σε γενιά, προτού ξεχαστούν στους αιώνες που ακολούθησαν την άφιξη του Χριστιανισμού. Συν τοις άλλοις, υπάρχουν αρχαιολογικά ευρήματα, όπως παλιά σλαβικά ιερά ή λατρευτικά ειδώλια, ενώ κομμάτια από μυθολογικές δοξασίες και παγανιστικές γιορτές επιβιώνουν μέχρι σήμερα σε όλα τα σλαβικά έθνη μέσα από παραδοσιακά έθιμα, τραγούδια και ιστορίες.
Δεν υπάρχουν γραπτές πηγές για τη σλαβική μυθολογία πριν τον κατακερματισμό του ενιαίου Πρωτοσλαβικού έθνους στους Δυτικούς, Ανατολικούς και Νότιους Σλάβους. Μια πιθανή εξαίρεση είναι μια μικρή αναφορά στην Ιστορία του Ηροδότου, που αναφέρει τη φυλή των Νευρών στο μακρινό βορρά, όπου οι άνδρες μεταμορφώνονται σε λύκους ορισμένες μέρες του χρόνου.(Ηροδότου Ιστορίαι, Δ'17 & Δ'105) Ορισμένες μελέτες ερμηνεύουν την αναφορά αυτή σαν τη σλαβική δοξασία για λυκανθρώπους, ενώ άλλες αναφέρονται στις παραδοσιακές γιορτές του θεού Βέλες, όπου ομάδες νεαρών ανδρών περιφέρονταν στα χωριά φορώντας μάσκες. Αμφιβολίες, βεβαίως, υπάρχουν για το αν το φύλο των Νευρών ταυτίζεται με πρωτοσλαβικά φύλα.
Η πρώτη γραπτή αναφορά στους Σλάβους και τη μυθολογία τους έγινε από τον Βυζαντινό ιστορικό Προκόπιο του 6ου αιώνα, ο οποίος στο έργο του Bellum Gothicum περιγράφει τις δοξασίες μιας νότιας σλαβικής φυλής, που διέσχισε σε δυο μόνο ημέρες τον ποταμό Δούναβη. Η φυλή αυτή πίστευε σε έναν θεό, κύριο των πάντων, δημιουργό του κεραυνού και της αστραπής, αλλά και σε διάφορους δαίμονες και νύμφες. Από μεταγενέστερες ιστορικές πηγές, προκύπτει πως πρόκειται για το θεό Περούν. Σε μεταγενέστερες πηγές επίσης περιγράφεται ένας ναός στην πόλη του Ρίντεγκοστ (Ράντεγκαστ), όπου λατρευόταν ο θεός Σβάροζιτς, καθώς κι ο θεός Σβάντεβιτ.
Κατά τη διάρκεια του εκχριστιανισμού των σλαβικών πληθυσμών μεταξύ του 7ου και του 12ου αιώνα, ο Χριστιανισμός άνθιζε κυρίως στις πόλεις, ανάμεσα στους ευγενείς, ενώ η πλειοψηφία του αγροτικού πληθυσμού της επαρχίας πίστευε ακόμη στους παλαιούς μύθους. Οι Χριστιανοί ιερείς και μοναχοί πάλευαν να πατάξουν το φαινόμενο dvoeverie, τη διπλή πίστη. Από τη μια πλευρά, οι αγρότες κι οι χωρικοί δέχονταν τη βάπτισή τους, τις χριστιανικές λειτουργίες και γιορτές, αλλά από την άλλη πλευρά συνέχιζαν να διατηρούν την παλαιά παγανιστική λατρεία και να διεξάγουν αρχαία τελετουργικά. Το γεγονός αυτό συνέβαινε, γιατί οι περισσότεροι έβλεπαν το Χριστιανισμό σαν μια συμπληρωματική θρησκεία της παλαιάς Σλαβικής μυθολογίας. Η νέα θρησκεία προσέφερε την προοπτική της μετά θάνατον ζωής και την ελπίδα της σωτηρίας, αλλά ήταν επίσης απαραίτητη η διεξαγωγή των αρχαίων τελετουργικών για τη γονιμότητα, τα κοπάδια και την προστασία της οικογενειακής εστίας.
Η μείξη αυτή οδήγησε τους μελετητές στην κατηγοριοποίηση της σλαβικής λαογραφίας σε δυο ομάδες:
Παραμύθια για διάφορους φανταστικούς χαρακτήρες και πλάσματα, όπως η Μπάμπα Γιάγκα, o Κοσέι ο Αθάνατος, δράκοι και βαμπίρ. Κάποιες από τις δοξασίες αυτές είναι αρκετά παλαιές κι έχουν κάποια στοιχεία μυθολογικής δομής, αλλά δεν αποτελούν μύθους, καθώς δεν έχουν κάποια βαθύτερη ιερή ή θρησκευτική σημασία και ποικίλουν στα διάφορα σλαβικά έθνη.
Παραδοσιακές γιορτές από λαϊκές δοξασίες ή τον εορτασμό Χριστιανών αγίων. Χαρακτηριστικό παράδειγμα αποτελεί η γιορτή της Άνοιξης, το Γιούργεβο, που βρίθει τόσο προχριστιανικών όσο και χριστιανικών στοιχείων, καθώς αποτελεί τη γιορτή του Αγίου Γεωργίου.
Στους σλαβικούς μύθους, το έτος ήταν σεληνιακό και ξεκινούσε την 1η Μαρτίου, όπως και σε άλλους ινδοευρωπαϊκούς πολιτισμούς. Το τελευταίο βράδυ του παλαιού χρόνου κι η πρώτη μέρα του νέου χρόνου ονομάζονταν Velja Noc/Velik Dan (Μεγάλη Νύχτα/Μεγάλη Μέρα). Μετά τον εκχριστιανισμό των Σλάβων, οι ονομασίες αυτές αποδόθηκαν πιθανότατα στην εορτή του Πάσχα, ταιριάζοντας με τον όρο "Μεγάλη Εβδομάδα".
Εξάλλου, διοργανωνόταν μια μεγάλη γιορτή για τον ερχομό της άνοιξης, αφιερωμένη στο Γιαρίλο, θεό της γεωργίας και της γονιμότητας. Νεαρά αγόρια και κορίτσια περιφέρονταν στα χωριά κρατώντας πράσινα κλαδιά και λουλούδια και σε κάθε σπίτι έλεγαν τραγούδια, ενώ υπήρχε το συνήθιο να στολίζουν και να βάφουν αυγά, σύμβολα της νέας ζωής, έθιμο που αργότερα συνδέθηκε με το χριστιανικό Πάσχα.
Κατά το θερινό ηλιοστάσιο, γινόταν η γιορτή Ιβάνιε, που θυμίζει τη γιορτή του Κλήδονα. Υπήρχε άφθονο φαγητό και ποτό, ανάβονταν μεγάλες φωτιές, τις οποίες πηδούσαν νεαρά αγόρια και κορίτσια, που είτε ζευγάρωναν είτε χόρευαν σε κύκλους. Τα νεαρά κορίτσια έπλεκαν στεφάνια από λουλούδια και φτέρη και τα πετούσαν στα ποτάμια: ανάλογα με το πώς επέπλεαν, μάντευαν πότε και πώς θα παντρεύονταν.
Στη Σλαβική μυθολογία συναντάται το Δέντρο του Κόσμου, κοσμολογικό μοτίβο και σε άλλους ινδοευρωπαϊκούς πολιτισμούς. Τα φύλλα του δέντρου συμβολίζουν τον ουρανό, το βασίλειο των ουράνιων θεοτήτων και σωμάτων, ενώ ο κορμός συμβολίζει το βασίλειο των θνητών. Κάποιες φορές, αναφέρονται μαζί σαν αντίθεση στις ρίζες του δέντρου, που αποτελούν τον Κάτω Κόσμο, το βασίλειο των νεκρών. Αντίθετα με άλλες λαϊκές δοξασίες, στη Σλαβική μυθολογία ο κόσμος των νεκρών δεν είναι απωθητική περιοχή, αλλά ένας πράσινος κόσμος γεμάτος γρασίδι, όπου βασιλεύει αιώνια η άνοιξη. Στη σλαβική μυθολογία, ο Ήλιος ήταν γυναικεία θεότητα, ενώ η Σελήνη ανδρική θεότητα, αντίθετα με τις υπόλοιπες ινδοευρωπαϊκές μυθολογίες, αλλά ακριβώς όπως στη Βαλτική μυθολογία.
Παραδοσιακές γιορτές από λαϊκές δοξασίες ή τον εορτασμό Χριστιανών αγίων. Χαρακτηριστικό παράδειγμα αποτελεί η γιορτή της Άνοιξης, το Γιούργεβο, που βρίθει τόσο προχριστιανικών όσο και χριστιανικών στοιχείων, καθώς αποτελεί τη γιορτή του Αγίου Γεωργίου.
Στους σλαβικούς μύθους, το έτος ήταν σεληνιακό και ξεκινούσε την 1η Μαρτίου, όπως και σε άλλους ινδοευρωπαϊκούς πολιτισμούς. Το τελευταίο βράδυ του παλαιού χρόνου κι η πρώτη μέρα του νέου χρόνου ονομάζονταν Velja Noc/Velik Dan (Μεγάλη Νύχτα/Μεγάλη Μέρα). Μετά τον εκχριστιανισμό των Σλάβων, οι ονομασίες αυτές αποδόθηκαν πιθανότατα στην εορτή του Πάσχα, ταιριάζοντας με τον όρο "Μεγάλη Εβδομάδα".
Εξάλλου, διοργανωνόταν μια μεγάλη γιορτή για τον ερχομό της άνοιξης, αφιερωμένη στο Γιαρίλο, θεό της γεωργίας και της γονιμότητας. Νεαρά αγόρια και κορίτσια περιφέρονταν στα χωριά κρατώντας πράσινα κλαδιά και λουλούδια και σε κάθε σπίτι έλεγαν τραγούδια, ενώ υπήρχε το συνήθιο να στολίζουν και να βάφουν αυγά, σύμβολα της νέας ζωής, έθιμο που αργότερα συνδέθηκε με το χριστιανικό Πάσχα.
Κατά το θερινό ηλιοστάσιο, γινόταν η γιορτή Ιβάνιε, που θυμίζει τη γιορτή του Κλήδονα. Υπήρχε άφθονο φαγητό και ποτό, ανάβονταν μεγάλες φωτιές, τις οποίες πηδούσαν νεαρά αγόρια και κορίτσια, που είτε ζευγάρωναν είτε χόρευαν σε κύκλους. Τα νεαρά κορίτσια έπλεκαν στεφάνια από λουλούδια και φτέρη και τα πετούσαν στα ποτάμια: ανάλογα με το πώς επέπλεαν, μάντευαν πότε και πώς θα παντρεύονταν.
Στη Σλαβική μυθολογία συναντάται το Δέντρο του Κόσμου, κοσμολογικό μοτίβο και σε άλλους ινδοευρωπαϊκούς πολιτισμούς. Τα φύλλα του δέντρου συμβολίζουν τον ουρανό, το βασίλειο των ουράνιων θεοτήτων και σωμάτων, ενώ ο κορμός συμβολίζει το βασίλειο των θνητών. Κάποιες φορές, αναφέρονται μαζί σαν αντίθεση στις ρίζες του δέντρου, που αποτελούν τον Κάτω Κόσμο, το βασίλειο των νεκρών. Αντίθετα με άλλες λαϊκές δοξασίες, στη Σλαβική μυθολογία ο κόσμος των νεκρών δεν είναι απωθητική περιοχή, αλλά ένας πράσινος κόσμος γεμάτος γρασίδι, όπου βασιλεύει αιώνια η άνοιξη. Στη σλαβική μυθολογία, ο Ήλιος ήταν γυναικεία θεότητα, ενώ η Σελήνη ανδρική θεότητα, αντίθετα με τις υπόλοιπες ινδοευρωπαϊκές μυθολογίες, αλλά ακριβώς όπως στη Βαλτική μυθολογία.
Οι Σλάβοι λάτρευαν πολυάριθμες θεότητες. Κάθε φυλή πιθανότατα λάτρευε και τους δικούς της θεούς, κατά μήκος μιας τεράστιας γεωγραφικής περιοχής, η οποία ξεκινούσε από τις ακτές της Βαλτικής μέχρι τις ακτές της Μαύρης Θάλασσας.
Ο Περούν είναι ο ουράνιος θεός του κεραυνού και της αστραπής, που εξουσιάζει τον κόσμο των ζωντανών από ψηλά, στο ψηλότερο κλαδί του Παγκόσμιου Δέντρου. Ο Βέλες είναι χθόνιος θεός, άρχοντας του Κάτω Κόσμου, που εξουσιάζει τον κόσμο των νεκρών από χαμηλά, στις ρίζες του Δέντρου. Ο Περούν χαρίζει στους γεωργούς τη βροχή κι είναι θεός του πολέμου και των όπλων, ενώ ο Βέλες είναι ο θεός των κοπαδιών και των ποιμένων, ενώ σχετίζεται με το εμπόριο και τη μαγεία. Αποτελούν το δίδυμο των αντίθετων θεοτήτων που αντιμάχονται μερα με τη μέρα: ο Περούν συμβολίζει την τάξη, ενώ ο Βέλες το χάος.
Ο Περούν είναι ο ουράνιος θεός του κεραυνού και της αστραπής, που εξουσιάζει τον κόσμο των ζωντανών από ψηλά, στο ψηλότερο κλαδί του Παγκόσμιου Δέντρου. Ο Βέλες είναι χθόνιος θεός, άρχοντας του Κάτω Κόσμου, που εξουσιάζει τον κόσμο των νεκρών από χαμηλά, στις ρίζες του Δέντρου. Ο Περούν χαρίζει στους γεωργούς τη βροχή κι είναι θεός του πολέμου και των όπλων, ενώ ο Βέλες είναι ο θεός των κοπαδιών και των ποιμένων, ενώ σχετίζεται με το εμπόριο και τη μαγεία. Αποτελούν το δίδυμο των αντίθετων θεοτήτων που αντιμάχονται μερα με τη μέρα: ο Περούν συμβολίζει την τάξη, ενώ ο Βέλες το χάος.
Ο Γιαρίλο είναι θεός της γονιμότητας και σχετίζεται με τη Σελήνη κι η Μοράνα, αδερφή και σύζυγός του, είναι θεότητα της φύσης και του θανάτου και σχετίζεται με τον Ήλιο. Κι οι δυο είναι παιδιά του Περούν και γεννήθηκαν τη νύχτα του Νέου Έτους. Ωστόσο, ο Γιαρίλο απήχθη και μεταφέρθηκε στον Κάτω Κόσμο, όπου τον μεγάλωσε ο Βέλες σαν δικό του γιο. Στη γιορτή της Άνοιξης, το Γιούργεβο, ο Γιαρίλο επιστρέφει στη γη από τον κόσμο των νεκρών και συναντάει την αδερφή του, Μοράνα, ενώ στη θερινή γιορτή Ιβάνιε γιορτάζεται ο ιερός γάμος τους... η ένωση των δυο αδερφιών, παιδιών του υπέρτατου θεού, φέρνει γονιμότητα και πληθώρα αγαθών στη γη. Την ίδια στιγμή, συμβολίζει τη συμφιλίωση μεταξύ των δυο θεών του Άνω και Κάτω Κόσμου, καθώς δε θα υπάρξουν καταιγίδες και κεραυνοί που θα έβλαπταν τις σοδειές. Μετά τη συγκομιδή, όμως, ο Γιαρίλο είναι άπιστος απέναντι στη σύζυγό του κι εκείνη τον σκοτώνει για εκδίκηση και τον γυρίζει ξανά στον Κάτω Κόσμο. Η ίδια η Μοράνα πενθεί και μαζί της όλη η φύση, μπαίνοντας έτσι στο χειμώνα. Ο μύθος όμως επαναλαμβάνεται κι έτσι περνάνε οι εποχές του έτους.
Ο σλαβικός θεός Σβαρόγ πιθανότατα σχετίζεται με τον Ήφαιστο της ελληνικής μυθολογίας. Ήταν ο αρχικός θεός του ουρανού στο σλαβικό πάνθεον, ενώ το όνομά του μπορεί και να σημαίνει "λάμψη" ή "μέρος γεμάτο φωτιά", συνδέοντάς τον με την τέχνη της σιδηρουργίας και καθιστώντας τον θεό της φωτιάς. Σύμφωνα με το μύθο, ο Σβαρόγ σφυρηλάτησε τον Ήλιο και τον παρέδωσε στο γιο του, Νταζβόγ, που ανέλαβε να τον μεταφέρει κατά μήκος του ουρανού. Ο δεύτερος γιος του, ο Σβάροζιτς, συμβόλιζε τη φωτιά στη γη.
Η Σλαβική μυθολογία περιλαμβάνει και ιστορικές παραδόσεις: ιστορίες και τραγούδια για θρυλικούς ήρωες, όπως ο Κρακ ο Δρακοσφάχτης στην Πολωνία ή ο θρύλος της Λιμπούσε και της ίδρυσης της Πράγας, αλλά και ημι-ιστορικές προσωπικότητες, όπως ο βασιλιάς Κόρβινους της Κροατίας και της Ουγγαρίας.
Στο προχριστιανικό σλαβικό πάνθεον, ο Περούν είναι ο θεός των καταιγίδων. Λατρευόταν κυρίως από τα ανατολικά σλαβικά φύλα, ειδικά από τους Ρώσους. Ταυτίζεται με το Θωρ της σκανδιναβικής μυθολογίας και το Δία της ελληνικής μυθολογίας. Πιθανότατα ο Περούν να αντικατέστησε τον παλαιότερο θεό Ροδ και να αποτέλεσε την κορυφή του ανατολικού σλαβικού πάνθεου.
Ειδώλια του Περούν τον απεικονίζουν σαν ένα μεγαλόσωμο άνδρα με ασημένιο πρόσωπο και χρυσά μουστάκια. Σαν πολεμική θεότητα, κρατούσε συνήθως ρόπαλο, τσεκούρι κι ένα τόξο, απ' όπου εκσφενδόνιζε βέλη κεραυνών και αστραπών. Ιερό δέντρο του Περούν ήταν η βελανιδιά, γι' αυτό και πολλές φορές λατρευόταν σε δρυμώνες. Μετά τον εκχριστιανισμό των Ρώσων, η μυθολογική φυσιογνωμία του Περούν ταυτίστηκε με τον Προφήτη Ηλία: η άνοδος του προφήτη στους ουρανούς μέσα σε ένα άρμα από φλόγες θύμιζε τη λάμψη των αστραπών του Περούν.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου